Zuivelfabrieken Friesland is het begin van een overzicht van de zuivelfabrieken (melkfabrieken) die in Friesland hebben gestaan of nog aanwezig zijn. 

Dit wordt in beeld gebracht door voornamelijk ansichtkaarten (op dit moment 285 verschillende kaarten)

Naast het beeldmateriaal staat er bij elke fabriek korte informatie over het ontstaan, eventuele fusie en sluiting.

Laatste update 02-05-2024.

Het ontstaan van zuivelfabrieken in Friesland:

Tot eind 19e eeuw werd de melk meestal door boeren zelf verwerkt tot zuivelproducten en rondgebracht. Vanaf eind 19e eeuw zijn vele vaak kleine zuivelfabrieken ontstaan, waar een deel van de productie en verdere distributie van de boeren werd overgenomen. De eerste melkfabrieken werden opgericht door ondernemende pioniers, en niet veel later door zuivelcoöperaties. Het was in 1879 dat de heer M. Bokma de Boer voor eigen rekening de eerste zuivelfabriek in Friesland stichtte en wel in Veenwouden.

De fabriek kreeg de naam „Freia" en was ingericht voor het maken van boter en z.g. „Backsteinkäse", een magere kaassoort voor de Duitse markt. Spoedig volgden andere bedrijven en zo werd in 1882 in Harlingen opgericht de Nederlandsche Maatschappij van Kaas- en Roomboterfabrieken, welke Maatschappij in de loop van de jaren fabrieken vestigde in Bolsward, IJsbrechtum (Sneek), Oudega, Oosterlittens en Wommels.

De oprichting van deze Maatschappij heeft veel bijgedragen tot vestiging en verdere uitbreiding van de fabrieksmatige zuivelbereiding in Friesland. In 1886 richtte in Warga een aantal boeren uit de omgeving gezamenlijk de eerste coöperatieve zuivelfabriek in Nederland op.

Een zuivelfabriek met een coöperatieve gedachte voelde bij de meeste boeren aan dat het veilige investering was. Vele opgerichte coöperaties hadden dezelfde belangen. Een vertrouwd handelsmerk, niet al te dure grondstoffen en hulp en ondersteuning in een bedrijf enz. enz. In 1898 telde Friesland 46 particuliere en 66 coöperatieve fabrieken. Conclusie was dat er een centraal punt moest komen voor al deze ondersteuningen. In 1898 werd de Friesche Coöperatieve Zuivelexport-vereniging (Frico) opgericht. Tot 1903 kwamen er veel fabrieken bij. Van de 160 fabrieken die in het boek ‘Zuivelfabrieken in Friesland’ worden beschreven, is 70 procent opgericht tussen 1888 en 1903. Vanaf 1920 verdwenen de eerste fabrieken ook weer, na 1931 kwam er geen nieuwe meer bij.